رابطه ویتامین D با بیماری MS

مطالعات اخیر دانسته­ های ما در زمینه تاثیرات ویتامینD بر سلامت را به طور چشمگیری تغییر داده است. درگذشته، فرض بر این بود که اکثر مردم از سطوح کافی ویتامینD برخوردار هستند. ویتامینD و فعالیت ویتامینD محدود به تنظیم جذب کلسیم و حفظ توده استخوانی می ­باشد. اگرچه مطالعات چند دهه اخیر ثابت کرده ­اند که این نگرش اشتباه است.

یافته ­های امروزی نشان از کمبود همه­ گیر ویتامینD در سرتاسر جهان، حتی امریکا دارد. براساس نتایج پورا 2(پژوهش وضعیت ریز مغذی­ های ایران 1391) کمبود ویتامینD در ایران در کودکان 6 سال، نوجوانان، زنان باردار و میانسالان به ترتیب 61/8%، 76%، 85/3% و 59/1%  بود که حاکی از وضعیتی خطرناک است. ویتامین Dعلاوه بر تاثیر مثبت در جذب کلسیم و حفظ توده استخوان، اثرات مهم غیر اسکلتی نیز در سایر سیستم­های بدن اعمال می ­کند. به دلیل وسعت گستره کمبود این ویتامین و نقش آن در افزایش خطر بیماری ­های مرتبط با سلامت همچون مالتیپل اسکلروزیس (MS ) و دیابت، توجه ویژه­ ای جهت شناخت و درمان علائم کمبود این ویتامین الزامی است. از آنجاکه ویتامینD ، نقش چند فعالیتی در بدن دارد، لازم است متخصصان بالینی در زمینه اثرات نورولوژیک و غیرنورولوژیک ویتامین D و کمبود آن دانش ­آموخته شوند.

ویتامینD

ویتامینD علاوه بر نقش ویتامینی، به عنوان هورمون نیز عمل می­ کند. از آنجا که نور خورشید برای سنتز فرم فعال ویتامینD لازم است اغلب به عنوان "ویتامین آفتاب" از آن یاد می ­شود. به علاوه ویتامینD از راه خوراکی مانند مصرف برخی مواد غذایی و مکمل تامین می ­شود. از منابع غذایی ویتامینD می ­توان به روغن ماهی (سالمون) و برخی مواد غذایی غنی شده با ویتامینD مانند لبنیات و آب پرتقال اشاره کرد.

اندازه­ گیری سطوح ویتامین D

سطوح سرمی فرم­ های مختلف ویتامین D در آزمایش خون قابل اندازه­گیری است. مهمترین فرم برای تشخیص کمبود، 25-هیدروکسی ویتامینD  می باشد. طبقه بندی براساس سطوح 25-هیدروکسی ویتامینD به شرح زیر می ­باشد:

 کافی و نرمال: ng/mL 30-100 ، ناکافی: ng/mL 20-30    و کمبود: > ng/mL 20

دلایل کمبود ویتامین D

دلایل مختلفی برای کمبود ویتامین D وجود دارد، مهمترین آن عدم مواجهه و یا مواجهه کوتاه ­مدت با نور خورشید و در نتیجه سنتز کمتر ویتامین D در سطح پوست می ­باشد. میزان مواجهه با نور خورشید و سطح ویتامین D با ماه ­های سال و موقعیت جغرافیایی، به­ طوری­که هرچقدر از خط استوا دورتر می شویم کمبود ویتامین D بیشتر می ­شود، در ارتباط است. به علاوه هرچقدر پیگمانتاسیون پوست بیشتر باشد سنتز ویتامین به واسطه تابش نور خورشید کمتر است، به­ طوری­که کمبود ویتامین D در سیاه پوستان بیشتر از سفیدپوستان می­ باشد. از دیگر دلایل کمبود ویتامینD می ­توان به افزایش سن، چاقی و دریافت پایین منابع ویتامین D اشاره کرد.

اثرات بیولوژیک ویتامین D

علاوه بر اثرات شناخته شده ویتامین D در جذب کلسیم و حفظ توده استخوانی، ویتامینD اثرات ضد التهابی و تنظیم کننده سیستم ایمنی دارد. کمبود ویتامین D علاوه بر عوارض شناخته شده­ ای همچون شکستگی استخوان، استئوپنی، استئوپروز، میوپاتی، ضعف عضلات، باعث افزایش خطر بیماری ­های مرتبط با سیستم ایمنی مانند MS ، دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید، استئوآرتریت، سرطان، بیماری­های قلب و ریه، افسردگی و اسکیزوفرنی نیز می ­شود.

بیماری مالتیپل اسکلروزیس (MS )

MS یک بیماری  التهابی است که در آن غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع  آسیب می ‌بینند. این آسیب دیدگی در توانایی بخش‌ هایی از سیستم عصبی  که مسئول ارتباط هستند اختلال ایجاد می­ کند و باعث به وجود آمدن علائم و اختلالات  جسمی می شود .

اگرچه علت بیماری مشخص نیست اما مکانیزم اصلی آن  آسیب زدن به سلول­های تولید کننده غلات میلین توسط سیستم ایمنی بدن  و اختلال در عملکرد آن ­ها است. دلایل ارائه شده در مورد این مکانیزم‌ ها شامل عوامل ژنتیکی  و عوامل محیطی مانند  عفونت  می ­باشد. معمولاً MS براساس نشانه‌ ها و علائم و نتایج آزمایش ‌های پزشکی تشخیص داده می ‌شود. سابقا درمان مشخصی برای MS وجود نداشت تا اینکه محققان کانادایی موفق به درمان آن شدند. درمان ‌های موجود به منظور بهبود عملکرد بدن پس از هر حمله و جلوگیری از حملات جدید صورت می­ گیرد. تاثیر داروهایی که برای درمان MS تجویز می‌ شود اندک است، همچنین دارای اثرات جانبی هستند و تحمل آن­ها دشوار است .

افراد در معرض خطر بیماریMS  کسانی هستند که فامیل درجه1 آنها مبتلا به بیماری باشد، زنان، افراد سیگاری، افرادی­که محل سکونتشان از خط استوا دورتر است و سنین 40-20 سال می­ باشد.

برخی محققین باور دارند که ویتامینD نقش بالقوه ای در پیشگیری و کاهش علائم MS دارد. مطالعات اخیر نقش احتمالی ویتامینD در ترمیم میلین و حفاظت عصبی نشان داده است. در افراد مبتلا، سطح ویتامینD بسیار پایین است، ازطرفی مکمل یاری با ویتامینD باعث پیشگیری از بیماری و کند کردن روند بیماری شده است. به­علاوه براساس مطالعات مختلف کمبود ویتامین باعث پیشرفت و تشدید علائم می ­شود.

آیا نیاز به مصرف مکمل ویتامین D می ­باشد؟

از آنجاکه مطالعات مختلف نقش بالقوه ویتامین D در بیماری MS را نشان داده ­اند، اما تحقیقات کارآزمایی بیشتری برای مشخص کردن میزان دوز لازم ویتامین D نیاز است. برای مصرف مکمل ویتامین D سه استراتژی مختلف وجود دارد:

1. انتظار تا تکمیل اطلاعات و مطالعات (سطوح ویتامینD چک نمی­شود و مکمل توصیه نمی ­گردد.)
2. مکمل­ یاری کورکورانه روزانهIU  1000 ( توصیه مصرف مکمل بدون چک کردن سطوح ویتامینD )
3. مکمل­ یاری درصورتی­که کمبود وجود داشته باشد:

استراتژی کلی بر این مبنا است که برای سطوح بین  ng/mL 35-40 ویتامینD ، مصرف روزانه مکمل IU 1000 و سطوح کمتر از  ng/mL 20 مصرف روزانه  IU 2000 توصیه ­شود. برای مناطقی که نورآفتاب محدود است، درمان اولیه با دوز هفتگی IU 50،000 به مدت 2 ماه، سپس روزانه IU 5000-2000 برای حفظ سطح ویتامین یا IU 50000 هر 2 هفته یکبار می ­باشد.

از آنجاکه در میزان مصرف مکمل ویتامینD همچنان اختلاف نظر وجود دارد، جامعه بین المللی MS مصرف حداقل روزانه 600-200 واحد ویتامینD برای افرادی­ که کمبود ندارند را توصیه می­ کند.