راهکارهای پیشگیری و درمان سندروم متابولیک یا نشانگان سوخت و سازی

سندروم متابولیک یا نشانگان سوخت و سازی به مجموعه ای از شرایط گفته می شود که احتمال سایر بیماری ها نظیر: بیماری های قلبی عروقی، سکته و  دیابت نوع 2، کبد چرب ، استئاتوز و سیروز کبدی ؛ بیماری مزمن کلیوی (CKD ) ، آپنه خواب ، نقرس و سندروم تخمدان پلی کیستیک ( PCOD ) افزایش می دهد.

به عبارتی سرمنشاء بسیاری از بیماری ها است.

از آنجایی که روند این بیماری در سراسر جهان از جمله ایران روبه رشد است، مقاله این هفته را به این موضوع اختصاص داده ایم.

آنچه در این مقاله می خوانید:

1. سندرم متابولیک چیست؟
2. علائم بیماری سندروم متابولیک چیست؟
3. عوامل موثر بر پیشگیری و درمان سندروم متابولیک( سبک زندگی و مکمل یاری)

سندروم متابولیک چیست و چه علائمی دارد؟

سندروم متابولیک شامل گروهی از اختلالات است که احتمال بیماری های قلبی عروقی، سکته، دیابت نوع 2 را افزایش می دهد.

در زیر مجموعه ای از این  اختلالات آورده شده است.

اگر فرد سه مورد از موارد زیر را داشته باشد، گفته می شود دارای سندروم متابولیک است:

1. قند خون ناشتا بالاتر از 100 mg/dL و یا  استفاده از از داروهای کنترل کننده قند خون
2. تری گلیسیرید ناشتا بالاتر از 150 mg/ dL و یا استفاده از دارو های کاهنده چربی خون
3. پایین بودن HDL خون که به "کلسترول خوب " مشهور است:

• مردان : کمتر از 40 mg/dL
• زنان : کمتر از 50 mg/dL

4. فشار خون بالا یا استقاده از دارو های کاهنده فشار خون (بالاتر از (130/85 mm Hg.
5. چاقی شکمی یا بدن سیبی شکل (Apple shape) : که از طریق اندازه گیری سایز دور کمر مشخص می شود:

• مردان: سایز دور کمر بیشتر از 102 سانتی متر یا 40 اینچ
• زنان: سایز دور کمر بیشتر از 88 سانتی متر یا 35 اینچ

مکانیسم ایجاد بیماری سندروم متابولیک

تمامی موارد بالا به یکدیگر مرتبط می باشند و عمدتا  چاقی و عدم فعالیت بدنی زمینه ایجاد سایر موارد هستند.

به عنوان مثال مقاومت به انسولین در افراد چاق و فاقد فعالیت بدنی ایجاد می شود. از جمله نتایج افزایش مقاومت به انسولین، افزایش تری گلیسیرید و کلسترول LDL  و کاهش HDL  می باشد. در پی موارد گفته شده پلاک های آترواسکلروز تشکیل شده و ریسک ابتلا فرد به بیماری های قلبی عروقی بالا می رود.

از طرفی مقاومت به انسولین با افزایش سطح قندخون و انسولین باعث احتباس سدیم و افزایش فشار خون در بدن می شود . همجنین در این افراد به دلیل ایجاد اختلال در عملکرد سلول های اندوتلیال و اختلال در تولید نیتریک اکساید عامل دیگری برای بروز فشارخون در این افراد است.

افزایش چربی احشایی( با افزایش وزن بدن)  سبب بالا رفتن هورمون های مترشحه از بافت چربی و فاکتور های التهابی نظیر پروتئین واکنشی

 C ( C- reactive protein) ، اینترلوکین 6 ، فاکتور نکروز دهنده تومور آلفا ( TNF-α)،  لپتین ،  رزیستین و.... می شود. به عبارتی بدن فرد مبتلا به سندروم متابولیک متلهب است.

ازطرفی افزایش بافت چربی و چاقی با  کاهش سطح آدیپونکتین در ارتباط است. آدیپو نکتین هورمون مترشحه از بافت چربی است که خاصیت ضد التهابی داشته و سبب افزایش حساسیت سلول ها به انسولین می شود.

 مقاومت به انسولین موجب افزایش آزاد سازی اسید های چرب از بافت چربی شده که می تواند سبب افزایش تولید رادیکال های آزاد شود و می توان گفت که در این سندروم افزایش استرس اکسیداتیو نیز وجود دارد.

علل بروز بیماری سندروم متابولیک

سبک زندگی پراسترس و بدون فعالیت بدنی ، مصرف زیاد مواد غذایی باعث افزایش وزن و چاقی شده که فاکتور مهمی برای کاهش حساسیت به انسولین و افزایش قند خون است.

پیشگیری و درمان در سندرم متابولیک

عوامل متعددی در پیشگیری و کند کردن روند پیشرفت بیماری موثر است

به طور کلی از دو طریق می توان از بروز این سندروم جلوگیری یا پیشرفت آن را کند کرد.

1. اصلاح سبک زندگی

2. مکمل یاری

اصلاح سبک زندگی

  مؤثرترین روش برای پیشگیری و درمان سندرم متابولیک است. در زیر مواردی از سبک زندگی که باید در راستای تصحیح آن ها قدم برداشت، آورده شده است.

1. افزایش فعالیت بدنی

بی تحرکی و  افزایش دریافت مواد غذایی به ویژه کربوهیدرات های ساده  باعث افزایش ریسک ابتلا به چاقی و در نهایت نشانگان متابولیسم می شود.

در سندروم متابولیک افزایش کالری دریافتی منجر به تجمع چربی در بدن و  سلول های کبدی شده که سبب اختلالات متابولیکی نظیر افزایش قند خون ، افزایش تری گلیسیرید ، افزایش فشار خون  و التهاب می گردد.

فعالیت بدنی روزانه و منظم راهی مناسب برای پیشگیری و کاهش اختلالات متابولیکی است. هر گونه فعالیت بدنی بهتر از بی تحرکی است بنابراین توصیه می شود که همه ی افراد روزانه 30 تا 60 دقیقه فعالیت بدنی در برنامه روزانه خود داشته باشند.

2. ترک سیگار

امروزه اثرات بسیار مخرب سیگار  بر سلامتی افراد بر کسی  پوشیده نیست. مطالعات نشان می دهند در افراد سیگاری میزان فاکتور های التهابی مانند پروتئین واکنشی سی(C-reactive protein) افزایش می یابد. در این افراد سطح کورتیزول افزایش یافته که باعث تجمع چربی در ناحیه شکم می شود. هم چنین در سیگاری ها مقاومت به انسولین نیز مشاهده می شود. بنابراین ترک سیگار اثرات مفیدی بر سندروم متابولیک و سلامتی افراد دارد.

3. محدودیت دریافت نوشیدنی های الکلی

 مصرف الکل خطر بسیاری از بیماری ها  مانند سیروز کبدی ، پانکراتیت ، فشار خون بالا ، کاردیومیوپاتی و بعضی از سرطان ها و ... را افزایش می دهد. همچنین سبب کاهشHDL ، افزایش قند خون، فشار خون ، افزایش سایز دور کمر و به عبارتی چاقی شکمی می شود در نتیجه محدودیت و عدم دریافت الکل تاثیر به سزایی در کاهش ریسک فاکتور های  مرتبط با سندروم متابولیک دارد.

4. کاهش وزن و پیروی از رژیم غذایی سالم

استفاده از الگوی غذایی سالم و کافی کمک به سزایی به کاهش وزن و کاهش ریسک ابتلا به سندروم متابولیک می شود. به طور کل برای داشتن رژیم غذایی مناسب رعایت موارد زیر ضروری است:

• کاهش مصرف قندهای ساده و کربوهیدرات ساده و جایگزینی آن با غلات کامل
• کاهش مصرف گوشت قرمز و جایگزینی آن با دیگر منابع پروتئینی مانند حبوبات و ماهی ها و گوشت ماکیان
• کاهش مصرف اسید های اشباع و ترانس که در روغن های جامد ،کره و چربی گوشت یافت می شود وجایگزینی آن با روغن های گیاهی مانند روغن زیتون و منابع امگا 3
• کاهش مصرف نمک
• افزایش دریافت فیبر از طریق مصرف سبزیجات و میوه های تازه
• توصیه به مصرف لبنیات کم چرب

و نکته مهم برای کنترل وزن دریافت کافی  و متعادل از منابع غذایی است.

مکمل های غذایی درمان و پیشگیری از سندروم متابولیک

داروهای گیاهی و مکمل های غذایی به عنوان درمان جایگزین و کمکی برای بهبود سندروم متابولیک استفاده می شوند. تعدادی از ترکیبات و مکمل ها وجود دارند که اثرات مفیدی بر عوامل خطر زا در سندرم متابولیک ایفا می کنند که در ادامه به برخی از آنها می پردازیم:

کورکومین

کورکومین یکی از اجزا مهم زردچوبه است که اثرات فراوانی بر سلامتی دارد. کورکومین با فعال کردن ترکیباتی سبب کاهش ترشح سیتوکین های التهابی و بهبود حساسیت به انسولین می شود.از آنجا که چاقی به عنوان یک بیماری مزمن التهابی شناخته می شود ترکیباتی مانند کورکومین با اثرات ضد التهابی خود کمک به سزایی به کاهش وزن ، BMI می کند. همچنین با افزایشP PAR ϒ سبب افزایش آدیپو نکتین و در نتیجه باعث افزایش حساسیت سلول های عضلانی و کبدی به انسولین می شود.

کورکومین با مهار آنزیم فعال کننده کورتیزول سبب کاهش سایز دور کمر و چاقی شکمی می شوددر مطالعه ای مصرف 3 ماهه کورکومین با دوز 800 میلی گرم در روز در افراد دارای دیابت نوع 2 سبب کاهش BMI،هموگلوبین A1C،گلوگز ناشتا و تری گلیسیرید شده است.

اسید های چرب امگا 3

اسید های چرب امگا 3 شامل  اسید آلفا - لینولنیک (ALA ( ، ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزائنوئیک اسید (DHA)است . این اسید های چرب بلند زنجیر در بدن ساخته نمی شوند و لازم است به صورت مکمل یا از منابع غذایی دریافت شوند. این اسید های چرب دارای خاصیت ضد التهابی هستند و باعث کاهش سیتوکین های التهابی می شود. اسید های چرب امگا 3 به ویژه (EPA)و (DHA)باعث بهبود پروفایل لیپیدی از طریق کاهش LDL و تری گلیسیرید می شود .همچنین EPA  اثرات محافظتی بر حملات قلبی ددارد

امگا 3 ،(EPA)و (DHA) با افزایش تولید نیتریک اکساید باعث کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک می شود. با توجه به تحقیقات اسید های چرب (EPA)و (DHA) در مقایسه با ALA اثر بیشتری بر کاهش بافت چربی در بدن داشته به ویژه زمانی که با تغییر سبک زندگی همراه شود.

به طور کل امگا 3 به ویژه(EPA)و (DHA) باعث بهبود پروفایل لیپیدی ، کاهش فاکتور های التهابی و بهبود عملکرد اندوتلیال می شود.

برای به دست آوردن اثرات مطلوب از امگل  3 حداقل روزانه 2گرم در روز پیشنهاد می شود.

عصاره چای سبز

کاتچین موجود در چای سبز به عنوان منبعی از آنتی اکسیدان است.

در افراد دچار سندروم متابولیک افزایش استرس اکسیداتیو باعث تولید رادیکال های آزاد  و آسیب به سلول هل می شود که سیستم آنزیمی- آنتی اکسیدانی در بدن وجود دارد که این رادیکال ها را از بین می برد. مصرف عصاره چای سبز یا نوشیدنی هایی حاوی آن باعث افزایش گلوتایتون ، گلوتایتون پرکسیداز و لاکتاز شده و در نتیجه سبب بهبود ظرفیت آنتی اکسیدانی در افراد می شود.

فلاونویید موجود در چای سبز سبب کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو می شود.از اثرات دیگر آن می توان به بهبود سطح انسولین و پروفایل لیپیدی اشاره کرد.

همچنین مصرف چای سبز اثر قابل توجهی بر کاهش وزن و کاهش توده چربی  و کاهش فشار خون داشته است.

 ویتامین E

جزء ویتامین های محلول در چربی محسوب می شود که در بدن نقش آنتی اکسیدانی ایفا می کند.مطالعات نشان می دهد مصرف آن باعث کاهش استرس اکسیداتیو و کاهش التهاب از طریق کاهش پروتئین واکنشی سی(C-reactive protein) و) TNF-α)  می شود.

هم چنین مطالعات نشان داده که مصرف ویتامین E در افراد دارای سندروم متابولک اثرات مفیدی بر کاهش کلسترول تام و LDLو کاهش فاکتور های التهابی نظیر اینترلوکین 6 و TNF-α داشته است ( دوز 400 میلی گرم در روز به مدت 16 هفته)

ویتامین D

ویتامین D  علاوه بر علاوه بر نقشی که در هموستاز کلسیم و فسفر ایفا می کند می تواند در بیماری های غدد درون ریز نیز نقش داشته باشد.

همچنین کمبود ویتامین D می تواند  با  بیماری های خود ایمنی ، سرطان و افزایش ریسک ابتلا به سنرم متایولیم مرتبط باشد.

در تحقیقی نشان داده شد در افرادی که دچار عدم تحمل گلوکز و افزایش قند خون بودند مکمل یاری با ویتامین Dسبب بهبود وزن ، فشار خون ، BMI و کاهش سایز دور شکم شده است.( 20,000  IU در هفته برای 3 ماه )

در مطالعه دیگر در افراد دارای کبود ویتامین D  مصرف مکمل ( 50,000  IU در هفته برای 16 هفته ) سبب کاهش سطح تری گلیسیرید شد.

رزوراتول

پلی فنول هایی هستند که در توت ، انگور و.. یافت می شود که اثرات مثبتی بر سندرم متابولیک داشته است.

این گروه از ترکیبات اثر قابل توجهی بر توده چربی، وزن، چاقی شکمی وBMI  ندارند اما اثر مثبتی بر فاکتور های التهابی نظیر اینترلوکین 6 و TNF-α داشته و از این جهت می تواند در سندروم متابولیک و چاقی اثرات مثبتی باشد.

جنسینگ

مطالعات زیادی در رابطه با اثر عصاره جنسینگ برای درمان دیابت اختلالات چربی خون و چاقی انجام شده است .عصاره جنسینگ شامل ترکیباتی است که بر تنظیم قند خون و فشار خون تاثیر دارد . جنسینگ با مهار آنزیمی که در مسیر ساخت کلسترول است باعث کاهش LDL ، کلسترول ، تری گیلیسیرید و بهبود وضعیت HDL  خون می شود .

در مطالعه ای اثر مطلوب عصاره جنسینگ بر همگلوبین A1C قند خون ناشتا و وزن در افراد دیابتی نشان داده شده است.

References:

1.Natural approaches in metabolic syndrome management.

2. Lifestyle recommendations for the prevention and management of metabolic syndrome.

3. DIETARY INTERVENTIONS IN THE TREATMENT OF METABOLIC SYNDROME AS A CARDIOVASCULAR DISEASE RISK-INDUCING FACTOR.

4. An Overview of Novel Dietary Supplements and Food Ingredients in Patients with Metabolic

Syndrome and Non-Alcoholic Fatty Liver Disease.

5.  The Effects of Curcumin on Weight Loss Among Patients With Metabolic Syndrome and Related Disorders: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trial.

6. Potential role of bioavailable curcumin weight loss and omental adipose tissue

decrease: preliminary data of a randomized ,controlled trial in overweight people with

metabolic syndrome.

7. Omega-3 fatty acids and metabolic syndrome: Effects and emerging mechanisms of action