معرفی زخم دیابتی ، علت ایجاد تا درمان و مراقبت از آن

زخم پای دیابتی و درمان آن

زخم دیابتی چیست

دیابت ، بیماری ای متابولیک با افزایش گلوکز خون، که تقریبا در تمام دنیا شیوع بالایی دارد و به سرعت درحال گسترش یافتن است . یکی از مشکلات شایع این افراد و مهم ترین عوارض بیماری دیابت ، به وجود آمدن زخم دیابتی و پیامدهای آن است. 
زخم‌ها در نتیجه تجزیه بافت پوست و ظاهر شدن لایه‌های زیرین آن ایجاد می‌شوند. این زخم ها در تمام نقاط بدن میتواندد ایجاد شوند اما محل اغلب آن ها در زیر شست و سینه پا شایع است و می‌توانند تا حد استخوان‌ها پاهای شما را تحت تاثیر قرار دهند.
این زخم ها کیفیت زندگی بیماران دیابتی را کاهش می دهد و دغدغه ی اصلی متخصصان عفونی، دیابتولوژیست ها، جراحان و کارشناسان زخم این است تا این مشکل را تاحد امکان رفع ، و از قطع عضو و مرگ بیماران جلوگیری کنند.
زخم دیابتی به عنوان یک عامل مهم در مرگ و میر بیماران دیابتی در نظر گرفته می شود. 

دلایل بروز زخم دیابتی و علت ایجاد آن

اگر بخواهیم دقیق تر و علمی تر به علت ایجاد زخم دیابتی بپردازیم،به دلیل بالا بودن قند خون، نوروپاتی محیطی و ایسکمی اندام‌های انتهایی از عوامل اولیه بروز زخم پای دیابتی هستند که این دو عارضه در اثر بیماری شریان‌های محیطی به وجود می‌آیند.  (نوروپاتی و ایسکمی به ترتیب به معنای آسیب عصبی و کمبود جریان خون می‌باشند.)

افراد دیابتیک اغلب به دلایل زیر دچار زخم پای دیابتی می‌شوند:
•    قند خون بالا و کنترل نشده
•    تحریک یا زخم پاها
•    گردش خون ضعیف
•    آسیب به اعصاب
•    مصرف الکل
•    مصرف دخانیات
•    بیماری های چشمی ناشی از دیابت
•    بیماری کلیوی
•    بیماری قلبی
•    چاقی
و ...

عوارض زخم دیابتی

هرچه سریع تر باید نسبت به درمان زخم های دیابتی اقدام کرد. چرا که هرگونه تاخیر ممکن است عوارض جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد. از عوارض ایجاد زخم های دیابتی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
•    عفونت در محل زخم
•    آبسه
•    سپسیس 
•    بدشکلی در پا (پای شارکو)
•    قانقاریا
•    قطع پا

پیشگیری از زخم دیابتی

باتوجه به اینکه زخم پای دیابتی از شایع ترین زخم های دیابتی است، در این قسمت به مراقبت از پای دیابتی و پیشگیری از زخم پای دیابتی می پردازیم.

پیشگیری و مراقبت از پا از مهم ترین کار هایی است که یک فرد دیابتی باید انجام دهد:
•    شستشوی روزانه پا
•    خشک کردن پوست قبل از استفاده از مرطوب کننده (امکان رشد میکروارگانیسم ها)
•    اجتناب از پابرهنه راه رفتن
•    گرفتن با دقت ناخن های پا (زخم نشود)
•    پوشیدن کفش راحت
•    بررسی پا و نگاه کردن داخل کفش به صورت روزانه
•    معاینه پا در هر بار مراجعه به پزشک فوق تخصص غدد

 علائم زخم پای دیابتی

یکی از اولین علائم زخم پای دیابتی "ورم غیر طبیعی, سوزش, قرمزی ، ترشح و بوی بد " آن است. بافت های سیاه (تیره) اطراف زخم که به علت خونرسانی ضعیف در آن محل ایجاد می شود, از علائم قابل روئیت زخم پای دیابتی است که نشان دهنده مرگ بافت سلولی اطراف زخم به دلیل عفونت است. که در این  موارد "بوی نامطبوع, درد و بی حسی" می تواند وجود داشته باشد.
علائم زخم پای دیابتی همیشه قابل مشاهده نیست, گاهی تا زمانی که عفونت ایجاد نشود زخم دیده نمی شود.
حتما در صورت مشاهده هرگونه آسیب پوستی، درد،  تغییر رنگ به خصوص در پا و اطراف پینه ها به پزشک مراجعه کنید.

مراقبت از پای دیابتی

برای مراقبت از پای دیابتی در وهله اول باید "قندخون کنترل شود". 
سایر مواردی که جهت مراقبت از پای دیابتی لازم است مورد توجه قرار گیرد، در قسمت "پیشگیری از زخم پای دیابتی" به تفصیل می بینیم. 

چه دلایلی سبب می شوند زخم های دیابتی دیر خوب شوند؟

رعایت نکردن عواملی که سبب پیشگیری از ایجاد زخم دیابتی می شوند و تکرار مداوم آن موارد،  سبب تشدید زخم ها و خوب نشدن سریع آن ها  می شود. مانند: 
•    عدم کنترل مناسب قند خون
•    پوشیدن کفش نامناسب
•    عدم شستشوی روزانه پاها
•    راه رفتن پا برهنه
•    عدم مراجعه به موقع به پزشک و بررسی زخم ها
و ...

 درمان زخم پای دیابتی

درمان زخم پای دیابتی برای بیماران و پزشکان بشدت حائز اهمیت است چرا که می تواند تهدید کننده سلامتی و جان آن ها باشد. جهت درمان زخم پای دیابتی، روش ها و راهکار های دارویی و غیر دارویی وجود دارد که در این بخش به آن می پردازیم.

با توجه به پیشرفت های علمی اخیر، علاوه بر درمان دارویی، روش های درمانی مختلف دیگری نیز برای درمان زخم پای دیابتی در دسترس است. که می‌توان به برخی از متدهای زیر اشاره کرد:
•    پانسمان های نوین
•    اوزون تراپی در آب
•    ماگوت تراپی
•    لایت تراپی
•    لیچ تراپی
•    وکیوم تراپی NPWT
•    پی آر پی PRP

مراقبت از زخم پای دیابتی و روش های درمان زخم دیابتی 

جهت مراقبت از زخم پای دیابتی مجموعه اقداماتی به صورت دارویی و غیردارویی انجام می شود تا قندخون کنترل شود و شرایط زخم بهبود یابد. در این قسمت مورد به مورد به آن می پردازیم.

نحوه کنترل زخم پای دیابتی

برای کنترل بهتر زخم پای دیابتی بهتر است هرچه سریع تر به پزشک مراجعه کرد تا بهترین و موثر ترین درمان صورت بگیرد. در ادامه به چند عامل کلیدی و موثر در درمان مناسب زخم پای دیابتی می پردازیم که توسط پزشک و با ارائه راهکارهای درمانی ایشان، انجام و مورد بررسی قرار می گیرد:
•    پیشگیری از عفونت (تمیز کردن زخم، پانسمان مناسب، پا برهنه نبودن و ...)
•    برداشتن فشار از ناحیه‌ ی دچار زخم شده 
•    برداشتن پوست و بافت مرده (دبریدمان)
•    استفاده از دارو به همراه پانسمان مناسب روی زخم
•    کنترل قند خون و مدیریت دیگر بیماری‌های زمینه‌ای

تغذیه سالم برای درمان زخم دیابتی

توجه به رژیم غذایی در بیماران دیابتیک می تواند در تمام مراحل درمان زخم تاثیر گذار باشد و باعث می شود تا خطر عوارضی مانند زخم پای دیابتی، نفروپاتی، رتینوپاتی، بیماری های قلبی ایسکمیک، بیماری شریانی محیطی و سایر عوارض ناشی از دیابت به حداقل برسد. همچنین در تقویت عملکرد سیستم ایمنی، بهبود سوءتغذیه، کاهش وزن، تناسب اندام و کنترل قند خون بشدت تاثیر گذار است.
در زخم پای دیابتی شرایطی مانند کمبود انسولین در بدن، مقاومت به انسولین، افزایش میزان تخریب پروتئین ها و کاهش کلاژن در پوست، سبب تاخیر در ترمیم زخم ها می شود. 
داشتن یک رژیم غذایی که قند خون بیمار تحت کنترل باشد (مصرف کربوهیدرات پیچیده به اندازه مورد نیاز از کالری روزانه) و نیز غنی از میوه ها، سبزیجات و پروتئین تا نیاز به ویتامین ها و مواد معدنی را برآورده کند، مورد نیاز است. اسیدهای آمینه در ساختار پروئین ها، سبب ایجاد ساختار آنتی بادی ها، ماکروفاژها و سیستم ایمنی سالم می شود. همچنین متخصصین در دوره بهبود زخم پای دیابتی، مصرف ویتامین C و سولفات روی (زینک سولفات) را توصیه می کنند. اما این مکمل ها تنها باید با تجویز و تشخیص متخصص مصرف شود. 

کالری مورد نیاز برای زخم پای دیابتی

 کالری مورد نیاز جهت ترمیم و بهبود زخم پای دیابتی حدود 30 تا 50 کیلوکالری به ازای هر کیلوگرم از وزن، در روز است. کالری لازم برای بیمارانی که  BMI بالای 30 دارند، به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، ممکن است حدود 20 تا 25 کیلوکالری در روز کاهش یابد.

انسولین برای درمان زخم دیابت

همان طور که گفتیم، یکی از عوامل مهم در بهبود و درمان زخم دیابتی، کنترل قند خون می باشد. "انسولین" یکی از روش های درمانی بیماری دیابت است که سبب تنظیم قند خون در بیماران می شود و در بهبود شرایط زخم های دیابتی فرد تاثیر گذار می باشد.

پانسمان های پیشرفته زخم برای درمان زخم دیابتی 

پانسمان های پیشرفته، با داشتن خواص درمانی روی زخم (آنتی میکروبیال) و همچنین ویژگی های خاص و مؤثر بر زخم مانند "پوشانندگی کامل سطح زخم، قدرت بالا در ترمیم بافت های آسیب دیده، عدم آسیب به زخم هنگام تنظیم پانسمان و ..." این اجازه را می دهند که زمان بین تعویض دو پانسمان طولانی تر شود و نیز زمان کافی برای تأثیر روی زخم را پیدا کند و در این صورت دیگر نیازی به تعویض روزانه نیست. 
برخی از این پانسمان ها کار جذب ترشحات جراحت را انجام می دهند و برخی دیگر بهبود شرایط ماتریس سلولی را بر عهده دارند ، که با برخورداری از ذرات نانو شرایط بهبود برای زخم را فراهم می کنند. برخی دارای مواد آنتی میکروبیال جهت ضد عفونی کردن زخم و کلوئیدهایی سازگار با بافت بدن ، برای مرطوب نگه داشتن زخم ها هستند.
پانسمان های پیشرفته، در عین حال اجازه ی مبادله ی گاز اکسیژن و CO2 را می دهند و با ظرفیت جذب بالای خود، سلول های مرده و اجزای سمی را جذب کرده و محیط زخم را پاکیزه نگه می دارند.
این پانسمان ها بر اساس میزان تماس با زخم انواع مختلفی دارند: 
•    پانسمان‌های نچسب یا با قدرت چسبندگی کم
•    پانسمان هیدروکلوئید
•    پانسمان هیدروژل
•    پانسمان فومی
•    پانسمان آلژینات
•    پانسمان‌های آغشته به ید
•    پانسمان‌های آغشته به نقره

فاکتورهای انتخاب پانسمان زخم پای دیابتی

•    وسعت (اندازه عمق زخم)
•    محل زخم
•    نوع و مقدار ترشحات 
•    نوع بافت غالب زخم
•    وضعیت پوست اطراف ناحیه زخم
•    سازگاری با سایر روش های درمانی (مانند گچ گیری)
•    خطر عفونت در محل زخم
•    اجتناب از درد و آسیب دیدگی موقع تعویض پانسمان
•    کیفیت زندگی و سلامتی بیمار

دبریدمان برای درمان زخم دیابتی

دبریدمان یکی از روش های درمانی جهت بهبود زخم دیابتی می باشد که در این روش پزشک جهت تسریع روند بهبودی، بافت‌های نکروزه، عفونی، ترشحات چرکی و همچنین اجسامی خارجی که سبب ایجاد زخم شده‌اند را برمی دارد . ترشحات چرکی سبب گسترش عفونت به بافت های اطراف می شود که این کار روند بهبودی را به تاخیر می اندازد.

کنترل قند خون

کنترل دقیق قند خون نقش اساسی و حیاتی را در بهبود زخم پای دیابتی بازی می کند؛ چرا که هرچقدر تمام روش های درمانی غیر دارویی و دارویی انجام شود اما قند خون کنترل نشود، باعث بدتر شدن شرایط و پیشرفت زخم می شود. تحت نظر پزشک بودن، ضمن تسریع روند بهبودی، احتمال بروز عوارض را کاهش می دهد.

داروهای خوراکی برای درمان زخم دیابتی

داروهای متفاوتی برای درمان زخم دیابتی در نظر گرفته می شود که در وهله اول یه کنترل قند خون بیماران کمک می کند . همچنین در صورت بروز عفونت، پزشک داروهایی جهت بهبود عفونت بیماران تجویز میکند (آنتی بیوتیک) تا از گسترش زخم به بافت های اطراف جلوگیری کند. در مواردی که زخم گسترده و شدید باشد، ممکن است پزشک داروهای "ضددرد" نیز جهت بهبود درد بیمار تجویز کند. 
تمامی داروها حتما باید به دستور پزشک و طبق شرایط بیمار تجویز شوند.

چه وقت به متخصص زخم مراجعه کنیم؟

ابتدا به خود مفهوم "متخخص زخم" بپردازیم. درواقع فردی به نام متخصص زخم وجود ندارد. افرادی که در این زمینه فعالیت می کنند اغلب متخخص جراحی عمومی، متخصص جراحی پلاستیک، متخصصین بیماری های عفونی و پوست هستند. هر چند در بسیاری از کلینیک های تخصصی درمان زخم، پزشکان دیگری هم به منظور بهبود شرایط بیماران و عوارض ناشی از زخم وجود دارند. 
بیماران دیابتی باید در سریع ترین زمان ممکن نسبت به مراجعه به پزشک یا کلینیک زخم، اقدام کنند تا بهترین درمان در سریع ترین زمان ممکن برایشان صورت گیرد.

 معاینه زخم پای دیابتی و علائم خطر

مراقبت از پا در افراد مبتلا به دیابت اهمیت بسیار زیادی دارد. افزایش قند خون و عدم کنترل آن، می تواند باعث ایجاد نوروپاتی شود.  نوروپاتی می تواند منجر به ایجاد عوارض زیادی شود که در نتیجه آن می تواند باعث ناتوانی در احساس پا یا سایر اندام ها شود. 
مشکل اساسی که در این خصوص وجود دارد، این است که شما ممکن است در اثر نوروپاتی دیابتی، حتی پای خود را از دست بدهید و هیچ علامتی هم نداشته باشید!
افراد دیابتیک باید روزانه پاهای خود را چک کنند و سلامتی آن را تحت نظر داشته باشند. در صورت مشاهده هرگونه تغییر در ظاهر یا احساس پا به پزشک مراجعه کنید. 

در صورت مشاهده هرکدام از علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:

•    التهاب، قرمزی یا حساسیت 
•    زخم، بریدگی، ترک یا تاول 
•    عفونت
•    پینه
•    تغییر رنگ پا
•    تغییرات دمای پا
•    ناخن های فرو رفته
•    انگشت چکشی یا بونیون
•    تغییر در شکل یا اندازه پا

 انواع زخم پای دیابتی

درجه بندی زخم های دیابتی

زخم های دیابتی به5 درجه  تقسیم بندی می شوند:

زخم پای دیابتی درجه صفر

مرحله پیش از زخم، که در این مرحله زخم بازی وجود ندارد. 

زخم پای دیابتی درجه یک

زخم سطحی ایجاد شده، آسیب پوستی اما بدون رسوخ به لایه ی چربی زیرین پوست.

زخم پای دیابتی درجه دو

خم شدید. پیشروی تا تاندون ها و پوشش مفاصل اما بدون وجود آبسه و چرک یا استئومیلت (عفونت استخوان)

زخم پای دیابتی درجه سه

این عارضه بسیار شدیدتر از انواع قبلی است و اغلب همراه با اختلالات متابولیکی و علائم سیستمیک همراه است. زخم عمیق و چرکی و همراه با استئومیلت یا سپسیس (عفونت) مفاصل. این مرحله شامل عفونت های عمیق کف پا، آبسه، نکروز یا باکتری بدن خوار (نکروتایزینگ فاسیتیس) و عفونت غلاف تاندون است.

زخم پای دیابتی درجه چهار

قانقاریای بخشی از پا ، مانند انگشتان پا، نوک پا یا پاشنه پا

زخم پای دیابتی درجه پنج

قانقاریا یا نکروز در بخش وسیعی از پا که نیازمند قطع عضو است.

سایر انواع زخم های دیابتی

همچنین زخم هایی با منشاء متفاوت ممکن است ایجاد شوند:

زخم های نوروپاتیک

در بروز این زخم‌ها، نوروپاتی محیطی ناشی از بیماری شریان‌های محیطی وجود دارد اما هیچ‌گونه "ایسکمی" مشاهده نمی‌شود.

زخم ایسکمیک

زخم‌های ایسکمیک زمانی بروز پیدا می کنند که فرد به بیماری شریان‌های محیطی مبتلا بوده اما دجار نوروپاتی محیطی نیست.

زخم نوروایسکمیک

این موارد هنگامی بروز می‌دهند که فرد هم به بیماری شریان‌های محیطی و هم نوروپاتی محیطی ناشی از دیابت مبتلاست.
تشخیص صحیح و شناسایی عامل اصلی زخم دیابتی به دلیل موثر بودن بر برنامه درمانی، از اهمیت زیادی برخوردار است.