فولیک اسید برای کم خونی و تالاسمی مینور

فولیک اسید یکی از انواع ویتامین های گروه ب است که دارای نقش ها متعددی در بدن می باشد از جمله کمک به ساخت گلبول های قرمز. 

کمبود این ویتامین همانند آهن می تواند موجب کم خونی شود. اما میان کم خونی ناشی از اهن و کمبود فولیک اسید تفاوت وجود دارد.

در این مقاله به صورت اختصاصی به فولیک اسید و کم خونی می پردازیم.

تعریف علمی کم خونی

کم خونی به اختلالی گفته می شود که در آن تعداد گلبول های قرمز یا قابلیت حمل و انتقال اکسیژن توسط گلبول های قرمز خون یا مقدار هموگلوبین کاهش پیدا می کند. بطور کلی علت کم خونی شامل 3 مورد می باشد: خونریزی یا از دست دادن خون به هر شکل، کاهش تولید گلبول های قرمز و افزایش تخریب گلبول های قرمز، معمولا کمبود مواد مغذی باعث کاهش تولید گلبول های قرمز شده و از این طریق کم خونی ایجاد می کند.

مقدار هموگلوبین با توجه به جنسیت، سن و وضعیت فیزیولوژیک بدن متفاوت است، مقدار نرمال هموگلوبین عبارت است از:

مردان: 13.8 تا 18.0 گرم در دسی لیتر

زنان: 12.1 تا 15.1 گرم در دسی لیتر

کودکان: 11 تا 16 گرم در دسی لیتر

زنان باردار: 11 تا 14 گرم در دسی لیتر(11)

علائم کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک

در کم خونی که به علت کمبود اسید فولیک به وجود می آید اندازه گلبول های قرمز خیلی بزرگتر از حد نرمال می شود. به این سلولها ماکروسیتیک یا مگالوبلاست گفته می شود و به همین علت گاهی کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک را کم خونی مگالوبلاستیک هم می نامند. به دلیل آنکه معمولا کمبود اسید فولیک با کمبود ویتامین B12 همراه است ممکن است وضعیت ویتامین B12 هم بررسی شود.

علائم تقریبا شبیه علائم سایر کم خونی ها می باشد:

رنگ پریدگی، کاهش اشتها، تحریک پذیری، کمبود انرژی و خستگی، اسهال، قرمز و نرم شدن زبان، سرگیجه، طپش قلب(12)

دلایل کم خونی کمبود اسید فولیک

معمولا کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک به دلیل مصرف ناکافی منابع اسید فولیک در رژیم غذایی اتفاق می افتد. مواردی که باعث می شود جذب یا استفاده بدن از اسید فولیک مختل شود هم باعث کمبود می شود، این موارد عبارتند از:

مصرف بیش از اندازه الکل، دیالیز، بیماریهای سوءجذب مانند بیماری کرون و سلیاک، بعضی داروهای ضد تشنج، آنتی روماتوئید، بعضی آنتی بیوتیک ها و داروهای سرکوب سیستم ایمنی بدن، سوءجذب ارثی فولات

در دوران بارداری هم چون نیاز به اسید فولیک افزایش پیدا می کند ممکن است کمبود اسید فولیک و متعاقب آن کم خونی ناشی از فقر آن پیش آید.(13)

درمان کم خونی ناشی از کمبود اسید فولیک

درمان اصلی استفاده از مکمل اسید فولیک است، بهبود رژیم غذایی هم می تواند موثر باشد ولی اگر کمبود شدید باشد بهتر است که از مکمل استفاده شود و پس از بهبود در رژیم غذایی منابع غنی از فولات را گنجاند.

همچنین باید علت کمبود اسید فولیک که باعث کم خونی شده است را پیدا و برطرف کرد تا مشکل دوباره تکرار نشود، مثلا اگر کمبود اسید فولیک به علت سوءجذب باشد باید سوء جذب را هم درمان کرد.(12)

آزمایش فولیک اسید

آزمایش فولات چیست

این آزمایش که به نام های تست اسید فولیک، فولاسین و ویتامین B9  هم شناخته می شود، برای اندازه گیری مقدار فولات خون و تشخیص کمبود آن انجام می شود.

با استفاده از نتایج این آزمایش می توان مشخص کرد که علت کم خونی یا نوروپاتی به دلیل کمبود اسید فولیک است یا خیر، همینطور وضعیت تغذیه ای بدن را هم ارزیابی کرد، درمواردی که کمبود اسید فولیک وجود دارد و درمان آن با مصرف مکمل انجام می شود با انجام این آزمایش می توان اثر بخشی درمان را مشخص کرد.(1)

نام اسید فولیک در آزمایش خون

در برگه آزمایش نام اسیدفولیک به صورت فولات، فولاسین و ویتامین B9 هم ممکن است نوشته شود.

عنوان انگلیسی آن به شکل acid folic، folate، folacin، Vitamin B9، Vitamin M و FOL هم ممکن است نوشته شود.(1)

میزان نرمال فولیک اسید در آزمایش خون

مقدار نرمال اسید فولیک در آزمایش خون با توجه به نوع کیت آن ممکن است متفاوت باشد ولی به صورت کلی مقدار 3.1 نانوگرم در میلی لیتر تا 17.5 نانوگرم در میلی لیتر به عنوان مقادیر نرمال در نظر گرفته می شود.(2)

علت بالا بودن فولیک اسید در آزمایش خون

به دلیل محلول بودن اسید فولیک در آب معمولا مقادیر اضافه آن توسط بدن و در ادرار دفع می شود بنابراین بالا بودن مقادیر آن در آزمایش اغلب به علت مصرف یکی از منابع غذایی غنی فولات یا مکمل آن می باشد.

در کمبود ویتامین B12  و وجود کم خونی پرنیشز یا کشنده هم ممکن است مقدار فولات خون بالا برود، چون بدن برای استفاده از اسید فولیک به ویتامین B12 نیاز دارد و در غیاب این ویتامین اسید فولیک توسط بدن مصرف نشده و مقادیر آن در خون بالا می رود.

افراد گیاهخوار هم به دلیل مصرف زیاد منابع غذیی فولات ممکن است سطوح بالاتری از آن را در خون نشان بدهند

در موارد انتقال خون هم ممکن است افزایش فولات خون دیده شود.(3)

عوارض بالا بودن فولیک اسید در آزمایش خون

اسید فولیک در آب محلول است به  همین علت مقادیر اضافه آن در بدن از طریق ادرار دفع شده ومشکلی پیش نمی آورد، ولی اگر افزایش آن به علت کمبود ویتامین B12 و کم خونی پرنیشز باشد علائم آن شامل موارد زیر می باشد:

تنفس سریع یا کوتاه، سردرد، سوء هاضمه، از دست دادن اشتها، طپش قلب، مشکلات بینایی، خستگی و ضعف، اسهال، قرمزی یا زخم شدن زبان که گاهی همراه با زخم های دهانی است، تغییرات شناختی، بی حسی، ضعف عضلات، مشکلات روانی، مشکل در حفظ تعادل و حس سوزن سوزن شدن

استفاده از دوزهای بیشتر از 1 میلی گرم مکمل اسید فولیک در روز ایمن نیست و علاوه بر افزایش مقدار اسید فولیک در نتایج آزمایش خون، ممکن است باعث ایجاد عوارض زیر شود:

مشکلات گوارشی، حالت تهوع، اسهال، تحریک پذیری، گیجی، تغییرات رفتاری، واکنش های پوستی و تشنج (4)

آزمایش فولیک اسید در بارداری

تست اندازه گیری اسید فولیک برای تشخیص کمبود آن انجام می شود. در بارداری نیاز به اسید فولیک افزایش پیدا می کند و کمبود اسید فولیک باعث ایجاد مشکلات نقص لوله عصبی در جنین می شود. انجام این تست پیش از اقدام به بارداری یا در اوایل بارداری کمک می کند که در صورت کمبود آن از مکمل های حاوی اسید فولیک بصورت روزانه استفاده شود.(1)

سوالات رایج

تاثیر فولیک اسید بر غلظت خون

ایا فولیک اسید باعث رقیق شدن خون میشود؟

بعضی مطالعات نشان داده اند که مکمل اسید فولیک اثرات ضد ترومبوز و ایجاد لخته خون دارند ولی در این زمینه نیاز به تحقیقات بیشتری است، بنابراین نمی توانیم با اطمینان اعلام کنیم که اسید فولیک دارای اثرات رقیق کننده خون است.(5)

آیا فولیک اسید باعث غلظت خون میشود؟

اسید فولیک به همراه آهن و ویتامین B12 به تولید گلبول های قرمز کمک می کند، اسید فولیک و ویتامین B12 باعث تمایز پیدا کردن گلبول های قرمز می شود و آهن به تولید هموگلوبین کمک می کند.

معمولا در محاوره، غلظت خون به افزایش غلظت یا ویسکوزیته خون گفته می شود ولی باید توجه داشت از نظر پزشکی غلظت خون یک اختلال است که به نام پلی سیتمی شناخته می شود و در آن مقدار هماتوکریت یا هموگلوبین خون به میزان بیشتر از حد نرمال برای جنس و سن افراد افزایش پیدا می کند و دو نوع اولیه و ثانویه دارد، دلایل ایجاد پلی سیتمی متفاوت است ولی هیچکدام به افزایش مصرف فولیک اسید مربوط نیست.(6)

فولیک اسید برای کم خونی

آیا فولیک اسید خون ساز است؟

بدن برای تولید گلبول های قرمز جدید به ویتامین B12، آهن و اسید فولیک نیاز دارد. اسید فولیک و B12 در شکل گیری و تمایز گلبول های قرمز و آهن در تولید هموگلوبین نقش دارد. کمبود اسید فولیک باعث ایجاد کم خونی می شود بنابراین می توانیم اسید فولیک را یک ماده مغذی خون ساز بدانیم ولی باید توجه داشت که برای تولید گلبول های قرمز باید علاوه بر اسید فولیک، مقدار ویتامین B12، آهن، ویتامین C و حتی پروتئین هم به میزان کافی باشد و کمبود هریک تولید گلبول های قرمز را کاهش می دهد.(7)

ایا فولیک اسید برای کم خونی مفید است؟

اسید فولیک یکی از مواد مغذی است که به تولید گلبول های قرمز کمک می کند، فولات و ویتامین ب12 در شکل گیری و تمایز گلبولهای قرمز نقش دارند، اگر کم خونی به دلیل کمبود اسید فولیک در بدن باشد استفاده از مکمل آن برای بهبود کم خونی مفید است.(7)

میزان مصرف فولیک اسید برای کم خونی

اگر کم خونی به علت کمبود اسید فولیک باشد دوز درمانی روزانه 1 تا 5 میلی گرم توصیه می شود که البته حتما باید زیر نظر پزشک دریافت شود.

برای درمان کم خونی که علتی بغیر از کمبود اسید فولیک دارد، برای افراد غیرباردار بزرگسال استفاده روزانه از مکمل هایی که حاوی 400 میکروگرم اسید فولیک و برای خانم های باردار استفاده از مکمل دارای حداقل 600 میکروگرم اسید فولیک توصیه می شود.

به یاد داشته باشید مصرف دوزهای اسید فولیک بیشتر از 1 میلی گرم یا 1000 میکروگرم در روز حتما باید زیر نظر و به توصیه پزشک باشد.(8)

فولیک اسید برای کم خونی مینور

تالاسمی مینور چیست

تالاسمی یک اختلال خونی ژنتیکی است که در آن تولید هموگلوبین با مشکل روبرو می شود. هموگلوبین پروتئینی در گلبول های قرمز است که آن ها را قادر به انتقال اکسیژن می کند. در کمبود هموگلوبین بدن دچار کم خونی می شود. برای ایجاد تالاسمی ماژور یا شدید باید ژن تالاسمی مادر و پدر هر دو به ارث برسد، اگر فقط یک ژن تالاسمی به ارث رسیده باشد فرد دچار تالاسمی مینور یا خفیف می شود، در این نوع از تالاسمی معمولا کمخونی خفیفی وجود دارد و مشکل خاصی برای فرد ایجاد نمی شود ولی در زمان ازدواج حتما باید غربالگری ژن تالاسمی برای همسران آنها انجام شود. در واقع افرادی که تالاسمی مینور دارند ناقل ژن تالاسمی محسوب می شوند.(9)

علت تالاسمی مینور

علت به وجود آمدن تالاسمی مینور به ارث رسیدن  ژن این بیماری از طرف یکی از والدین می باشد، برای ایجاد تالاسمی شدید یا ماژور باید ژن معیوب از هر دو والد به ارث رسیده باشد. معمولا افرادی که تالاسمی مینور دارند علائم خاصی را نشان نمی دهند و گاهی کم خونی خفیف دارند.(9)

تشخیص تالاسمی مینور

تشخیص تالاسمی مینور معمولا توسط آزمایش خون انجام می شود.

• شمارش کامل سلول های خون (CBC)، افراد مبتلا به تالاسمی معمولا تعداد گلبول قرمز و مقدار هموگلوبین کمتر از حد نرمال دارند. مشاهده گلبول قرمز زیر میکروسکوپ هم نشان می دهد که از نظر ظاهری سلول ها کوچکتر و کم رنگ تر از گلبول قرمز سالم هستند.
• آزمایش نوع هموگلوبین یا الکتروفورز هموگلوبین، در این تست نوع هموگلوبین مشخص می شود. با استفاده از جريان الکتريسيته هموگلوبين هاي طبيعي و غير طبيعي در خون از هم جدا مي شوند. تغییر در درصد هموگلوبین ها نشان گر بیماری می باشد.
• تست ژنتیک، که به کمک آنها مشخص می شود که فرد دارای ژن انتقال دهنده تالاسمی هست یا خیر(9)

علائم تالاسمی مینور

بعضی از افرادی که به تالاسمی مینور مبتلا هستند هیچ علامتی ندارند، تعدادی هم نشانه های کم خونی خفیف را دارند که در بسیاری مواقع با کم خونی فقر آهن اشتباه گرفته می شود، روش تشخیص افتراقی آن استفاده از آزمایش الکتروفورز هموگلوبین است.

علائم کلی کم خونی عبارتند از:

• احساس ضعف و خستگی
• نفس های کوتاه
• رنگ پریدگی
• گیجی و از حال رفتن
• سردرد(9)

آیا افرادی که تالاسمی مینور دارند باید مکمل اسید فولیک مصرف کنند؟

بیماران تالاسمی ماژور که خون دریافت می کنند معمولا نیاز به مکمل ندارند و مقدار اسید فولیک که از غذا دریافت می کنند برایشان کافی است. بیمارانی که خون دریافت نمی کنند معمولا نیاز به استفاده مکمل اسید فولیک به مقدار 1 میلی گرم در روز دارند. این افراد مصرف فولات در بدنشان زیاد می شود و در نتیجه باید مکمل مصرف کنند.

افرادی که تالاسمی مینور دارند معمولا کم خونی خفیف دارند و استفاده از مکمل اسید فولیک به بهبود آن کمک می کند. مطالعه ای هم که روی کودکان مبتلا به تالاسمی بتا مینور انجام شد نشان داد استفاده روزانه از مکمل اسید فولیک مقدار هموگلوبین خون را بالا می برد.(10)